Maria Cisłak Dziecko jako mały artysta- rozwijanie zdolności twórczych Zmiany zachodzące we współczesnym świecie , warunkach życia oraz postęp techniczny powodują, że zaczyna kształtować się nowy model człowieka, który w coraz większym stopniu powinien być w pełni odpowiedzialny za swoje własne życie. Ta odpowiedzialność wymusza ukształtowanie dwóch podstawowych dyspozycji : wyobraźni i aktywności twórczej . Aby umożliwić rozwój ludzi w społeczeństwie , które samo znajduje się w rozwoju i aby pogłębić ich uczestnictwo we wspólnym życiu , trzeba kształtować nie tylko istoty ludzkie, ile osobowości , wolne i zindywidualizowane, posiadające inicjatywę , zdolne do działań twórczych i odpowiedzialnych. Należy nauczyć każdego , by stał się samym sobą był za siebie odpowiedzialny ,będąc równocześnie odpowiedzialnym za przemiany i postęp innych ludzi i spraw wokół siebie , aby przejawiał swoje uzdolnienia, rozwijał siły aktywności, myśli, miał poczucie spraw konkretnych i chęć poszukiwań. Wiek przedszkolny stanowi odpowiedni moment do rozwijania różnorodnych zainteresowań dzieci i daję szansę kształcenia twórczej postawy , upodobań i nawyków estetycznych oraz przekonania o ich wiodącej roli i ważnym miejscu wśród innych spraw i dziecięcych przeżyć .Dla małego dziecka szczególnie ważne jest otoczenie społeczne, z którego czerpie istotne bodźce przyczyniające się do powstawania jego pierwszych zainteresowań. Dziecko stopniowo w miarę swego rozwoju , staje się zdolne do opanowywania gwałtownych emocji oraz przeżywa uczucia wyższe .Instynktowne uczucia estetyczne ,wrażliwość ujawniają się w twórczej postawie dziecka wobec rzeczywistości. Dzieje się to wtedy , kiedy samo tworzy własne rysunki, kiedy maluje lub lepi i formuje , tworzy własne opowiadania, śpiewa, tańczy, odtwarza sceny z bajek. W myśl pedagogiki formowania osobowości przez ekspresję twórczą należy dołączyć wszelkich starań , umożliwiających dziecku jego rozwój poprzez wyzwalanie, kierowanie i rozwijanie jego naturalnej potrzeby działania , jaką jest właśnie aktywność twórcza. Aktywność dziecka należy do strefy rozwoju i jest całkowicie zwrócona w kierunku budowania siebie. Aktywność twórcza dziecka przejawia się jeśli: - podejmuje działania z własnej inicjatywy i wewnętrznej motywacji - realizuje zamierzone cele za pomocą samodzielnie dobranych środków i metod; - samo kieruje swoją działalnością; - samodzielnie ocenia wyniki swojej pracy ; - z dużą wrażliwością i krytycyzmem dostrzega i ocenia różne problemy. W rozwoju osobowości dziecka ogromne znaczenie ma wiek przedszkolny .W tym okresie dziecko doznaje pierwszych przeżyć emocjonalnych , gromadzi swoje pierwsze spojrzenia i doświadczenia .W dużym stopniu odbywa się to poprzez wychowanie artystyczne , którego głównym celem jest zapoczątkowanie wszechstronnego rozwoju możliwości twórczych. Działalność artystyczna jest często traktowana jako mniej ważna na poszczególnych etapach edukacji. Jednak wielu teoretyków i praktyków nauczania twierdzi, że może ona stać się podstawą kształcenia. Zadaniem wychowania estetycznego w przedszkolu jest: - kształtowanie twórczej inwencji dziecka, - kształtowanie osobowości, - rozwijanie zainteresowań dorobkiem kulturalnym swojego narodu, regionu, - rozwijanie myślenia i postrzegania, - pobudzanie i pogłębianie uczuć i doznań, - przestrzeganie zasad i norm współżycia w zespołowej działalności artystycznej, - wdrażanie do codziennego stosowania zasad estetyki w swoim otoczeniu. Działalność artystyczna może też pełnić funkcję terapeutyczną. Różnorodne formy aktywności uczą wiary we własne siły oraz własne możliwości twórcze. Przywracają i utrwalają równowagę psychiczną dziecka, pobudzają do wyrażania własnych myśli i emocji. Dają mu wiele zadowolenia i radości płynącej z wiary we własne możliwości twórcze. Aby stworzyć dzieciom dobre warunki do rozwoju artystycznego placówka przedszkolna powinna zapewnić dostęp do wytworów z różnych dziedzin takich jak ilustracje, zabawki, układanki i gry stolikowe, bajki, inscenizacje, pacynki i kukiełki i opowiadania oraz różnorodne klocki do działalności konstrukcyjnej. Rozwijając zainteresowania plastyczne należy zapewnić dzieciom dostęp do różnorodnych materiałów , które będą mogły wykorzystywać w wielu technikach plastycznych. W ten sposób nabędą swobody w posługiwaniu się linią i plamą, barwą i kształtem na płaszczyźnie i w przestrzeni. W celu uzyskania jak najlepszych wyników w tych dziedzinach należy przestrzegać następujących zasad: - zajęcia powinny odbywać się w atmosferze zachęty , życzliwości i spokoju, - każde dziecko powinno pracować swobodnie, bez przymusu i ingerencji nauczyciela, - nauczyciel powinien inspirować działalność twórczą różnymi środkami- piosenki, wiersze, opowiadania, materiały i narzędzia, - każde dziecko powinno mieć możliwość ukończenia swojej pracy. Wytwory plastyczne to jedna z najbardziej typowych form ekspresji dziecięcej. Rysunki wyrażają nie tylko uczucia i emocje, ale są formą komunikowania się ze światem, innymi ludźmi. Inspiracją do dziecięcego działania mogą być utwory literackie i muzyczne, widowiska teatralne, ilustracje oraz codzienne sytuacje z najbliższego otoczenia dziecka. Dobierając treść i formę utworów literackich nauczyciel powinien kierować się aktualnym poziomem dojrzałości psychofizycznej dziecka oraz tym, jaki cel wychowawczy może osiągnąć dzięki kontaktowi dziecka z wytworami sztuki. Należy pamiętać, że bohaterowie utworów powinni być bliscy doświadczeniom dzieci, dobrzy i źli, budzący wątpliwości, zachęcający do zadawania pytań. Bardzo ważne jest, aby utwory miały optymistyczne zakończenie, gdyż w przeciwnym wypadku mogą powodować lęk lub wywołać agresję. Zajęcia artystyczne powinny być ściśle związane z aktualnie omawianą tematyką i treściami programowymi. Atrakcyjne i estetyczne pomoce sprawią, że zajęcia będą owocne i sprawia dzieciom wiele radości. W procesie kierowania rozwojem działalności artystycznej dzieci w wieku przedszkolnym stosuje się dwie główne metody, które stwarzają warunki do samodzielnych doświadczeń, budzą aktywność i potrzebę działania i wyrażania swoich emocji. Pierwsza to metoda swobodnej ekspresji polegająca na wykonywaniu przez dzieci prac na dowolny temat. Jest ona wyrazem najbardziej osobistych przeżyć dziecka. Druga to metoda zadań inspirujących, która opiera aktywność twórczą na tematyce proponowanej przez nauczycielkę. Zajęcia prowadzone tą metodą motywują dziecko do działania i umożliwiają włączenie do ich twórczości nowych treści. Wpływa to bardzo korzystnie na wyniki aktywności twórczej. Metodę zadań stawianych dziecku można stosować u dzieci starszych tj. powyżej piątego roku życia, ponieważ dzieci młodsze tworzą głównie podejmując samodzielne próby. Kierując rozwojem działalności artystycznej dzieci nauczyciel powinien pamiętać o prowadzeniu oceny dziecięcej twórczości, która wyraża aprobatę mającą na celu zachęcenie do dalszych działań. Mając na uwadze rozwijanie umiejętności twórczych dzieci, nauczyciel wychowania przedszkolnego powinien podjąć różnorodne działania zwłaszcza: - zorganizować w sali kąciki: teatralny, plastyczny i.t.p. - zapewnić dostateczną ilość czasu aby działania podjęte przez wychowanków mogły zostać ukończone, - zapewnić swobodę w wyborze tematu lub pomóc w jego doborze, - zapewnić swobodę w doborze miejsca oraz kolegów, z którymi dziecko będzie współpracowało, - w trakcie trwania zajęć nauczycielka powinna wspierać dzieci w sposób pobudzający, ale nie ukierunkowujący działanie, - zajęcia powinny odbywać się w miłej i serdecznej atmosferze. Każde dziecko obdarzone jest ogromnym potencjałem, który właściwie rozwijany przyczyni się do spontanicznej działalności estetycznej. Pamiętajmy więc, aby rozbudzać ciekawość świata swoich wychowanków poprzez umiejętnie kierowanie ich spostrzeganiem podczas codziennych kontaktów oraz spacerów i wycieczek. Nie należy jednak nadmiernie ingerować poprzez nakazy i zakazy, aby nie zahamować inwencji twórczej dziecka. Literatura: 1. St. Popek- Rozwój twórczości plastycznej dzieci i młodzieży, Lublin1979 2. S. Szuman- O sztuce i wychowaniu estetycznym, PZWS, Warszawa 1992 3. M. Kwiatkowska- Podstawy pedagogiki przedszkolnej, WsiP, Warszawa1985